پزشکیانِ ناامید/ حرف مهمی که رئیس جمهور زد/ رفع تحریم ها نه؛ ریاضت اقتصادی آری!

گفتگوی دوشنبه شب رئیس جمهور با صداوسیما بازتاب بسیار زیادی داشت و بخش های مختلف آن در فضای مجازی و رسانه های جمعی انعکاس یافت و مورد نقد و بررسی قرار گرفت.

گروهی روی مساله «گران شدن بنزین» انگشت گذاشتند، گروهی بر مساله مخالفت رئیس جمهور با «قانون عفاف و حجاب» تمرکز کردند و بخشی نیز به اظهارات پزشکیان در رابطه با مذاکره با غرب پرداختند. با این حال، آنچه بیش از جزئیات مهم است، روح حاکم بر این گفتگو است. به نظر می رسد پزشکیان در گفتگوی جدیدش تغییراتی داشته است؛ تغییراتی که سرتاسر گفتگوی دیشب با صدا و سیما را تحت الشعاع خود قرار داد.

شیفت پزشکیان از جذب سرمایه خارجی به ریاضت اقتصادی

برای فهم تغییر فوق باید به گفتگوی نخست پزشکیان با صدا و سیما پس از ورود به پاستور و همچنین، تبلیغات انتخاباتی او، به خصوص مناظره اش با سعید جلیلی و دیگر نامزدهای انتخابات 1403، نگاهی بیندازیم. پزشکیان در نخستین گفتگوی تلویزیونی خود پس از برگزاری مراسم تحلیف، بر یک موضوع تاکید فراوان داشت: «افزایش سرمایه گذاری خارجی برای پرکردن شکاف های اقتصادی». رئیس جمهور تاکید داشت که کشور با کمبود پول و سرمایه مواجه است و برای پر کردن شکاف های اقتصادی باید از طریق سیاست خارجی، برخی مشکلات را برطرف و تحریم ها را رفع کرد تا از این طریق، سرمایه خارجی (به خصوص از طریق همسایه ها) وارد کشور شده و ناترازی ها برطرف شود.

این امر اصلی ترین سیاست پزشکیان قبل و بعد از پیروزی در انتخابات بود. رئیس دولت چهاردهم پیش از انتخابات نیز اولویت اصلی دولت خود را رفع تحریم ها و بازگشت سرمایه خارجی به کشور دانست و تاکید کرد بدون رفع موانع خارجی، حل مسائل کلان اقتصادی ممکن نیست.

با این حال، در گفتگوی دیشب پزشکیان، تغییراتی جدی در لحن و محتوای اظهارات رئیس جمهور دیده شد. پزشکیان تا حد زیادی مایوس تر از 100 روز قبل به نظر می رسید. وعده هایش کوچک تر و نحیف تر شده بودند و تاکید داشت که به جای وعده های تحقق ناپذیر باید واقعیات را پذیرفت. البته پزشکیان را «رئیس جمهور بی وعده» می نامند، اما باید توجه داشت که رئیس جمهور از بسیاری از وعده های پیشین خودش هم عقب نشینی کرده است. وعده اصلی پزشکیان رفع تحریم ها و افزایش سرمایه خارجی بود اما در گفتگوی دیشب او هیچ سخنی از این وعده به میان نیامد.

مسعود پزشکیان در گفتگو با صدا و سیما بر ناترازی های مختلفی که در حوزه انرژی (به خصوص برق و بنزین)، مسکن، یارانه ها و ... به وجود آمده است تاکید کرد. او پیش از این هم بر ناترازی ها تاکید داشت اما راه حل آن را جذب سرمایه خارجی از طریق رفع تحریم ها می دانست. با این حال، دیشب مایوسانه پذیرفت که رفع تحریم ها آسان نیست. او تاکید کرد که دشمنان درصدد ناامید کردن مردم هستند و مهم ترین فعالیتشان برای القای ناامیدی، به هم زدن عادی سازی روابط ایران و دنیا، به خصوص از طریق ترور اسماعیل هنیه، جنگ لبنان (عملیات پیجرها و ترور سید حسن نصرالله) و ... است. پزشکیان در گفتگوی دیشب تقریبا پذیرفته بود که گزینه «رفع تحریم ها» به این زودی ها باز نمی شود و برای رفع مشکلات اقتصادی باید اقدامات دیگری انجام داد. او به خوبی می داند که در حال حاضر، اولویت تیم دیپلماسی کشور حل مساله سوریه و مقابله با اسرائیل و همچنین، کمک به حزب الله جهت بهبود زخم ها و ترمیم شکاف هایی است که در جنگ اخیر به آن وارد شده است.

اگرچه پزشکیان از جذب سرمایه و افزایش صادرات به کشورهای خارجی سخن گفت و تاکید داشت که همکاری های خوبی بین ایران و چین در جریان است، اما دیگر بر گزینه سرمایه خارجی به عنوان گزینه اصلیِ رفع کنندۀ شکاف های اقتصادی و رفع ناترازی ها تاکید نداشت.

اما رئیس جمهور تاکید کرد که برای حل دائم این مشکلات، باید «کارشناسان» نظر بدهند. به نظر می رسد او دقیق نمی داند که چه سیاستی را باید در حوزه های مختلف پیش بگیرد. درآمد قطعی دولت شفاف نیست و پزشکیان نگران تحریم های دوره ترامپ هم است. به همین دلیل، با وجود تاکیدش بر حل دائم مشکلات اقتصادی، همچنان به تزریق مسکن ها ادامه خواهد داد.

اگرچه پزشکیان در بسیاری از زمینه ها مانند مساله تورم، حل معضل مسکن، مقابله با گرانی کالاهای مصرفی و ... مردد است اما در برخی زمینه ها مانند انرژی و یارانه ها به نظری قطعی رسیده است. او پذیرفته که دولت پول ندارد و بعید است به این زودی ها دروازه جدیدی به روی خزانه دولت باز شود. به همین دلیل، سیاست «ریاضت اقتصادی» در برخی زمینه ها ضروری است. حذف یا کاهش شدید یارانه های سوخت و انرژی در اولویت قرار دارد و دولت دیر یا زود، پروژه افزایش قیمت سوخت را کلید می زند.

مساله فیلترینگ و تردید پزشکیان

اما نباید گمان کرد که «اقتصاد» و «سیاست خارجی» تنها حوزه هایی هستند که پزشکیان در رابطه با آن، دچار «شیفت فکری» شده است. یکی از جدی ترین وعده های او رفع فیلترینگ بود اما او در گفتگوی دیشب در این رابطه چه گفت؟ رئیس دولت چهاردهم تاکید کرد: «ما در یک ساختار {قرار داریم}. اگر به دنبال وفاق هستیم باید بین سران قوا ایجاد شود و بعد در شورای عالی فضای مجازی این امر محقق شود. در جلسه سران این موضوع بررسی شد و در نهایت توافق صورت گرفت و به شورا رفتیم که در آنجا با وجود نگاه‌های خاص، کار کارشناسی دیگری در حال انجام است.»

پزشکیان تاکید دارد که به زودی رفع فیلترینگ انجام می گیرد اما با این وجود، لحن او نسبت به گذشته تغییر کرده و تاکید دارد که رفع فیلترینگ به این راحتی ها نیست و «ساختار» باید این مساله را پذیرفته و مقدماتش را فراهم کند.

به طور کلی، می توان گفت که واقعیت با قدرت هر چه تمام تر به صورت مسعود پزشکیان خورده و لحن و محتوای اظهارات او را تغییر داده است. به نظر می رسد اولویت های دولت تغییر کرده است اما آنچه بیش از پیش رئیس دولت را نگران نموده ابهام در درآمدهای دولت، تولید ناخالص ملی و وضعیت تحریم ها از سال آینده است که ترامپ وارد کاخ سفید می شود.