راه اصلاح مزاج یا تعدیل مزاج در طب سنتی چیست؟

پایگاه خبری مشهد فوری (mashhadfori.com)

به گزارش مشهد فوری، مزاج نوعی خلط در شریان‌های خون بدن است که در چهار رده سرد، خشک، تر و گرم تقسیم می‌شود.

میزان عمومی مزاج در بدن اهمیت دارد و با تغییر کمیت، زمینه بروز بیماری‌ها را فراهم می‌کند. ما در این مقاله قصد داریم شما را با چند مورد از نکات اصلی تغییر مزاج آشنا کنیم.

مزاج چیست؟

خون در جریان در رگ‌های بدن، از هضم غذا ناشی می‌شود. در واقع مواد غذایی در معده تحت تأثیر نوعی تغییرات قرار می‌گیرد و به خون مبدل می‌شود. در داخل خون، مزاج وجود دارد که دارای مواد یا خلط گرمی، خشکی، تری و سردی است. 

از خلط گرم با عنوان آتش، مزاج‌تر با عنوان آب، مزاج سرد با عنوان خاک و از مزاج خشک با عنوان باد یاد می‌شود. 

مزاج در لغت به معنی "درهم آمیختن" است. از منظر علمی مزاج‌شناسی، امری ارزشمند است که با شناخت ویژگی‌های روحی و جسمانی، مواد غذایی و گیاهان دارویی نوعی رژیم و سبک زندگی نوینی را ارائه می‌دهد تا به ارتقای سلامت جسمانی و روحانی افراد کمک کند. 

انواع مزاج

به طور کلی مزاج به دو دسته اصلی تقسیم می‌شود:

 معتدل حقیقی

معتدل حقیقی امری انتزاعی و تخیلی است زیرا حاکی از تقسیم مساوی اخلاط در بدن دارد که این امر تا حدودی غیر ممکن است.

 معتدل فرضی

بهترین مزاج بدنی برای هر انسانی، معتدل فرضی است. زمانی مزاج یک انسان به حد اعتدال می‌رسد که میزان عناصر متضاد در بدن او به میزان مناسب ترکیب شوند. 

در ادامه چهار مزاج مرکب را بیان می‌کنیم:

مزاج گرم و تر یا دموی

مزاج گرم و خشک یا صفراوی

مزاج سرد و تر یا بلغمی

مزاج سرد و خشک یا سوداوی

سوء مزاج

هر چهار خلط تر، سرد، گرم و خشک برای سلامت بدن ضروری هستند. البته توجه داشته باشید که هر کدام از آن‌ها باید به یک اندازه و میزان معین وجود داشته باشند زیرا در صورت مغایرت، زمینه بروز بیماری‌ها را فراهم می‌کنند. 

به عبارتی دیگر، با به هم خوردن تعادل موجود میان خلط‌ها و تغییر در میزان کیفیت و کمیت آن‌ها، بیماری‌های گوناگون شکل می‌گیرند. این عارضه از عوامل محیطی سر چشمه می‌گیرد و با عنوان سوء مزاج شناخته می‌شود.  

طب سنتی با تعدیل و اصلاح مزاج، بیماری‌های بسیار زیادی از قبیل فشار خون، روماتیسم، ضعف چشمی، نازایی، مشکلات معده، کبد چرب و... را درمان می‌کند. همچنین از بروز بسیاری از بیماری‌های دیگر نیز جلوگیری می‌کند.  

درمانگران طب سنتی، با بررسی وضعیت جسمی و روانی افراد، اقدام به ارائه رژیم غذایی مناسب، پرهیزات غذایی و داروهای گیاهی برای اصلاح مزاج می‌کنند. این تغییر مزاج فرآیندی درمانی است که در طی آن مزاج اصلی فرد به وسیله مصلحات به حالت اصلی باز می‌گردد. 

نقش مصلحات در اصلاح مزاج

به طور کلی مصلحات، مواد خوراکی و حتی غیر خوراکی هستند که به طور مستقیم در تعدیل طبع فرد نقش دارند. واژه مصلح در لغت به معنی اصلاح کننده است که روند هضم و جذب مواد غذایی را تسریع می‌بخشد.  

به طور مثال مصرف بیش از اندازه بادمجان برای افراد دموی موجب ضعف و مشکلات چشمی در فرد می‌شود. مصلحات بادمجان، انار، گل پر و زیره هستند. شما می‌توانید با مصرف این قبیل مصلحات از بروز عارضه‌های بادمجان جلوگیری نمایید. 

اصول حاکم بر اصلاح مزاج

یکی اصل‌های مهم در اصلاح مزاج، دست کشیدن از صرف غذا قبل از احساس سیری است. از آنجایی که فرایند انتقال پیغام سیری از معده به مغز به کندی شکل می‌گیرد، فرد در موعد مناسب متوجه سیری نمی شود. لذا قبل از احساس سیری کامل از غذا خوردن دست بکشید.  

در ادامه برخی از نکات عمومی را بیان می‌کنیم:

•رفع یبوست

•رعایت حد اعتدال در مصرف مواد غذایی سرد و گرم

•پرهیز از روغن‌های صنعتی

•بهره‌گیری از روغن‌های طبیعی نظیر کنجد، زیتون

•پرهیز از مصرف قندهای مصنوعی، فست فود و شیرینی

•مصرف آب سازگار با دمای محیط (روزانه حداقل 8 لیوان)

•پرهیز از مصرف آب (نیم ساعت قبل از غذا و یک ساعت و نیم بعد از غذا)

•پرهیز از استحمام در هنگام شب

•پرهیز از استحمام در آب داغ یا سرد

•برخورداری از خواب کافی

•انجام فعالیت‌های روزانه (تحرک کافی)

•عدم مصرف چند ماده غذایی و ریزه خواری

•عدم استفاده از غذاهای خام در کنار غذاهای پخته شده نظیر صرف سالاد در کنار غذا

•مصرف دارو در زمان موعد

•تکمیل دوره درمان

توجه داشته باشید که پس از تکمیل دوره درمان به منظور پایدار سازی وضعیت تعادل در بدن، مصرف روزانه آب، ورزش، خواب مناسب، استحمام در طول روز و پرهیز از استحمام در هنگام شب را فراموش نکنید.  

اصلاح مزاج های مختلف

اصلاح مزاج گرم و تر

یکی از اهداف غذایی اصلاح مزاج، برقراری تعادل در غلبه مزاج گرم و مرطوب در بدن است. 

اصلاح مزاج دموی موجب کنترل دمای داخلی بدن، کاهش قوای هاضمه، کاهش فشار ناشی از حرارت بر روی اعضای مختلف بدن، کنترل بخارات می‌گردد. 

 رژیم غذایی و پرهیزات غذایی در خصوص تغییر مزاج بلغمی

•نوشیدن آب جرعه جرعه

•انجام فعالیت بدنی و ورزش کافی

•مصرف غذاهای بخار پز، میوه و سالاد

•عدم پر خوری

•پیشگیری از بروز یبوست های مزمن

•پرهیز از صرف غذاهای پر کالری، شیرینی و لبنیات

•عدم مصرف نوشیدنی در هنگام صرف غذا

•استحمام در بازه زمانی کوتاه با آب هم دمای بدن و حتی خنک‌تر از بدن

•پرهیز از مجادله و بحث

•عدم استفاده از غذاهایی با طبع گرم و مرطوب

اصلاح مزاج گرم و خشک

غلبه مزاج صفراوی در بدن، زمینه بروز بی اشتهایی، لاغری شدید، زردی دندان، افکار آشفته، یبوست، بواسیر، ناباروری، زود انزالی، تپش قلب، کبد چرب، هپاتیت و... را فراهم می کند.

هدف حکیمان طب سنتی از اصلاح مزاج گرم و خشک در بدن، دفع خلط صفراوی و کاهش خشکی عمومی بدن است. این فرایند استرس، تپش قلب و رنگ پوست را معتدل می‌سازد. 

 نکات قابل توجه در راستای اصلاح مزاج گرم و خشک:

اولویت درمان غلبه صفراوی در بدن، با مصرف مایعات کافی و غذاهای آبدار میسر است. علاوه بر این، گیاهان دارویی نظیر آلو، عناب، زرشک، چای لیمو عمانی، برگه و قیسی در کاهش دمای داخلی بدن نقش دارند.

ضروری است که در دوره درمان و اصلاح مزاج صفراوی، از مصرف غذاهایی با طبع گرم و خشک، پر کالری، چرب، حاوی نمک و ادویه، آجیل، مشروبات الکلی و سیگار پرهیز کنید.

 اصلاح مزاج بلغمی

غلبه بلغم نوعی تشدید سردی و رطوبت در بدن است که عارضه های نظیر کیست چربی، سفیدی مو، تورم مفاصل، پولیپ بینی، سینوزیت، سردرد، اختلال بویایی، آبریزش دهان، ریفلاکس معده، بوی بد دهان، تأخیر در هضم غذا، اختلال در کنترل ادرار، اختلال در روند عادت ماهیانه، عفونت رحم، اختلال در میل جنسی، سنگ کلیه و... را به دنبال دارد. 

 اولویت درمانی و اصلاح افراد با مزاج بلغم، پرهیز از مصرف مواد غذایی با طبع سرد و مرطوب به ویژه در هنگام شب است. روند این درمان، بسیار کند است در نتیجه به صبر و استقامت بسیار بالایی نیاز دارد. 

 نکات ضروری در راستای اصلاح مزاج بلغم:

•کاهش مصرف نمک

•ورزش روزانه

•نوشیدن آب ولرم

•پرهیز از نوشیدن آب یا هر نوشیدنی دیگر در کنار غذا

•پرهیز از پر خوری

•استعمال روغن‌های گرم

•منع مصرف مرغ، ماهی، برنج و لبنیات

•در صورت بهره گیری از لبنیات از مصلحاتی نظیر بابونه، زیره، آویشن، نعناع و پونه استفاده شود

اصلاح مزاج سرد و خشک

از مزاج سرد و خشک با عنوان سوداوی نیز یاد می‌شود. این خلط، مرموز ترین اخلاط در بدن است که با بیماری‌های مختلف رابطه دارد. به عبارتی دیگر، اختلالاتی نظیر کم خوابی، خلط سودا را در بدن شکل می‌دهند. در مقابل، غلبه سودا عامل کم خوابی است. 

 افراد با مزاج سوداوی اغلب تیز بین، مضطرب، حساس، زود رنج، متفکر و قابل اعتماد هستند.  غلبه سودا در بدن موجب بروز افسردگی، خشکی مخاط بینی، وسواس فکری، اشتهای کاذب، کم پشتی مو و لکه‌های تیره رنگ بر روی پوست می‌گردد. 

 نکات ضروری در راستای اصلاح مزاج سرد و خشک:

مزاج سوداویی، نوعی مزاج سرد و خشک است. بدین جهت در طول درمان، موادی نظیر خشکبار، بادمجان، قهوه، فست فود، شکلات، نوشابه‌های گاز دار، پنیر، ترشیجات، دخانیات، مشروبات الکلی و آب سرد منع مصرف دارد. 

 علاوه بر این، در اکثر اصلاحات غذایی که توسط درمانگران طب سنتی ارائه شده‌است، به هم صحبتی با افراد مثبت اندیش و انجام فعالیت روزانه ورزش توصیه می‌شود. 

لازم به ذکر است که غلبه مزاج سوداوی همیشه از سردی و خشکی نشأت نمی‌گیرد. بلکه در مواردی احتمال دارد که خلط دم و صفرا در بدن سوخته شود. این روند سودای سوخته را به وجود می‌آورد. سودای سوخته فرد را مستعد بیماری‌های اعصاب و روان می‌کند و زمینه ظهور توده‌های سرطانی را فراهم می‌کند. 

 از دیگر تذکرهای مصرفی در خصوص غلبه سودایی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

•مصرف دم نوش‌هایی با طبع گرم نظیر بهار نارنج، باد رنج بویه، سنبل الطیب و اسطوخودوس

•مصرف نوشیدنی آب سیب یا آب هویج

•استفاده روزانه از مویز، گلابی، انجیر، بادام، کنجد، انگور

•بهره‌گیری از نان سنگک در ازاء نان لواش

•عدم بهره‌گیری از گوشت گوساله و گاو

•برنج قهوه‌ای جایگزینی بسیار مناسب برای برنج سفید است

•استفاده از سویق گندم، خرما، کشمش، انبه، آناناس، تخم کبک، جعفری، شوید، شیره خرما و انگور 

توجه داشته باشید که نتیجه بخشی هر اصلاح مزاجی به پشتکار و باور قلبی فرد نیاز دارد.